ที่อำเภอสีชมพู จังหวัดขอนแก่น ได้เกิด ‘มหา’ลัย’ ที่สร้างกันเองโดยคนในชุมชน มีหลักสูตรที่เกิดขึ้นจากคนในชุมชน และมีใบปริญญาเป็นคำขอบคุณและความสุขที่ได้รับจากชุมชน
มหา’ลัยไทบ้าน ไม่ใช่มหาวิทยาลัยในความหมายที่เราคุ้นชิน แต่คือพื้นที่การเรียนรู้ที่ใช้แนวคิดการศึกษาบนฐานชุมชนมาเป็นหลักสูตรในการเรียนรู้ มีกลุ่มเป้าหมายเป็นทั้งนักท่องเที่ยวนอกพื้นที่และคนในชุมชน โดยออกแบบวิธีการเรียนรู้ผ่าน 4 กิจกรรมหลักคือ ไทมุง ที่พาคนไปมุงดูวิถีชุมชนสีชมพู ไททอล์ก ที่ชวนคนในและนอกชุมชนมาแลกเปลี่ยนเรียนรู้กันผ่านการพูดให้แรงบันดาลใจ ไททำ ที่พากันยกขบวนไปทำผลิตภัณฑ์ท้องถิ่นในชุมชน และไททริป กับการท่องเที่ยวเชิงประสบการณ์ที่พาไปสำรวจอำเภอสีชมพูเต็มไปด้วยเรื่องราวให้เรียนรู้
ครูสอ หรือ สัญญา มัครินทร์ หนึ่งในครูผู้ก่อตั้ง มหา’ลัยไทบ้าน คือคนที่เชื่อเรื่องการพัฒนาชุมชนไปพร้อมกับการเรียนรู้ เขาจึงมักชวนทุกคนมาลองสัมผัสประสบการณ์ เรียนรู้และท่องเที่ยวไปพร้อมกัน เพราะเขาเชื่อว่าการท่องเที่ยวเป็นเครื่องมือหนึ่งในการพัฒนาการศึกษา พัฒนาชุมชน และแม้กระทั่งพัฒนาตัวเองไปพร้อมกัน
ชวนไปสำรวจ มหา’ลัยไทบ้าน พื้นที่เรียนรู้แบบบ้านๆ ที่เห็นคุณค่าในชุมชนและการศึกษา และเปลี่ยนเป็นพื้นที่สร้างคุณค่าและความฝันให้คนในชุมชนไปพร้อมกัน
ให้ชุมชนเป็นโรงเรียนขนาดใหญ่
จากจุดเริ่มต้นที่เข้าไปสอนในโรงเรียนบ้านโนนชัยที่เชื่อในการศึกษาบนฐานชุมชนอยู่เป็นทุนเดิม ทำให้ครูสอได้พบกับการให้ชุมชนเป็นฐานการเรียนรู้ และเห็นความเชื่อมโยงของการเรียนรู้กับชุมชน เพราะหากเด็กๆ ได้รู้จักชุมชนมากขึ้น ชุมชนก็ได้ส่งต่อวิถีชีวิตให้คนอื่นๆ ที่อาจไม่ระบุอยู่ในหลักสูตร แต่เต็มไปด้วยภูมิปัญญา เช่น การหมักดอง การทำอาหารจากพืชผักพื้นถิ่น งานหัตถกรรมพื้นบ้าน
หลังออกจากการเป็นครูในโรงเรียน ครูสอเลยมองเห็นศักยภาพของการทำให้ชุมชนสีชมพูเป็นโรงเรียนขนาดใหญ่ ด้วยการเสริมเรื่องการท่องเที่ยวเข้าไปให้เกิดเรื่องราวที่น่าเรียนรู้ แม้ในช่วงโควิด 19 ที่ผ่านมาจะทำงานผ่านการเที่ยวไม่ได้ แต่ชุมชนก็ยังช่วยดูแลเด็กที่เรียนออนไลน์ได้ ผ่านการสร้างปฏิสัมพันธ์ระหว่างเด็กกับชุมชน และช่วยสอนหรือดูแลในวันที่การเรียนออนไลน์กลายเป็นยาขมของเด็กๆ
ท่องเที่ยวและเรียนรู้เป็นเรื่องเดียวกัน
เวลาไปเที่ยว หลายคนอาจจะไม่รู้ตัวมาก่อนว่าได้เรียนรู้อะไรใหม่ๆ อยู่เสมอ ซึ่งมหา’ลัยไทบ้านช่วยทำให้คนมาเที่ยวได้เห็นความรู้ที่แทรกอยู่ในทุกการเดินทาง
ที่มหา’ลัยไทบ้านมีโปรแกรมท่องเที่ยวชื่อ ‘เที่ยววิถีสีชมพู’ ที่ชวนคนมาเที่ยวในอำเภอสีชมพู จังหวัดขอนแก่น พาไปทำความรู้จักคนในชุมชน เพื่อนบ้าน ที่เต็มไปด้วยเสน่ห์และการเรียนรู้ เช่น การทำสาโทท้องถิ่น ที่เป็นวิถีชีวิตของคนที่นี่
นอกจากคนมาเที่ยวจะได้เปิดประสบการณ์ใหม่ๆ แล้ว อีกผลลัพธ์คือคนในชุมชนเองก็ได้เห็นว่าความรู้หรือวิถีชีวิตของพวกเขาเป็นสิ่งที่มีคุณค่า กลายเป็นการเสริมพลังให้คนในชุมชนเข้มแข็งขึ้นมาได้ แถมยังต่อยอดมูลค่าสินค้าในชุมชนไปได้พร้อมๆ กันด้วย
แลกเปลี่ยนความรู้ด้วยการเห็นทุกคนเท่ากัน
เวลาพูดถึงการเรียนรู้ในห้องเรียน หรือในมหาวิทยาลัย หลายคนอาจมีภาพจำของครูที่ยืนพูดอยู่หน้าห้องเรียน ครูคือคนที่มีความรู้มากกว่า และมีอำนาจเหนือกว่านักเรียนในห้อง ทำให้สถานะของคนสอนกับคนเรียนในห้องเรียนไม่เท่ากัน
แต่ที่มหา’ลัยไทบ้านไม่เชื่อแบบนั้น ครูสอและทีมมองว่าความรู้ไม่ได้มาจากคนที่มีอายุมากกว่า มีชื่อเสียงมากกว่า หรือประสบความสำเร็จในสังคมมากกว่า แต่ทุกคนสามารถสอนกันและกันได้ในแง่มุมที่ตัวเองถนัด อย่างคนในชุมชนบางคนที่ไม่ได้ผ่านระบบการศึกษา แต่เขาก็มีความรู้ในแบบของตัวเอง หรือเด็กๆ ที่ได้ลองเล่น ได้เรียนรู้ ก็มีความรู้ที่พร้อมส่งต่อเหมือนกัน
นี่จึงเป็นที่มาของ ‘ไททอล์ก’ พื้นที่แลกเปลี่ยนประสบการณ์เรียนรู้แบบเห็นทุกคนเท่ากัน โดยครูสอชวนคนในชุมชนและเพื่อนบ้านมาแลกเปลี่ยนสิ่งที่ตัวเองรู้ นอกจากทำให้เห็นมีความรู้มากมายอยู่ในชุมชน เพียงแต่ไม่เคยได้รับการส่งต่อ ยังเป็นกิจกรรมที่สร้างพลังให้คนในชุมชนได้เห็นคุณค่าของตัวเองอีกด้วย
มีคนหลากหลายที่ครูสอชวนมา โดยไม่จำกัดเพศ อายุ หรือการศึกษา ไม่ว่าจะเป็นเพื่อนบ้านที่เปิดโรงเรียนให้กับเด็กพิการทางสายตา คนในชุมชนที่แม่นยำเรื่องพืชพื้นถิ่น หรือเด็กป.5 ที่รักการเขียนและมาส่งต่อประสบการณ์ด้านการเขียนให้คนในชุมชน
ที่นี่จึงเป็นพื้นที่ส่งต่อความรู้ที่เห็นทุกคุณค่าในความรู้ และเห็นว่าทุกคนเท่าเทียมกัน
“ขอบคุณที่เชื่อตัวเอง” สิ่งที่ครูสอได้เรียนรู้
หลังจากเป็นครูในระบบการศึกษามาพักใหญ่ ครูสอก็มองเห็นความเป็นไปได้ของการศึกษาที่ไม่จำเป็นต้องอยู่แค่ในห้องเรียน แต่ชุมชนนี่แหละคือพื้นที่การเรียนรู้ขนาดใหญ่
“จริงๆ เราอยากขอบคุณตัวเองมาก ที่ทำตามสิ่งที่เชื่อและฝัน แล้ววันนี้มันเกิดขึ้นได้จริง มันทำให้เราเห็นศักยภาพของตัวเองในการเป็นครู ที่ไม่จำเป็นต้องสอนในห้องเรียนอย่างเดียว แต่ก็สร้างห้องเรียนในชุมชนได้ แถมยังได้เห็นว่าชุมชนมีของดีซ่อนอยู่มากมาย
“มากไปกว่านั้น การทำงานที่นี่ทำให้ได้ทำงานกับคนหลากหลาย และเราก็ต้องมาเรียนรู้ร่วมกันว่าจะทำงานยังไงให้เห็นภาพตรงกัน เปิดพื้นที่ให้ทุกคนมาช่วยกันออกแบบ ช่วยมอง ช่วยวิจารณ์
และในวันที่มหา’ลัยไทบ้านค่อยๆ เติบโตมากขึ้น กลายเป็นพื้นที่เรียนรู้ที่หลายคนให้ความสนใจ หนึ่งในสิ่งสำคัญที่จะสร้างพื้นที่แบบนี้ได้คือ ‘ความอิน’ อย่างที่ครูสออินเรื่องการศึกษา การท่องเที่ยว และการพูดคุยกับผู้คน ทั้งสามสิ่งนี้กลายเป็นสิ่งที่เกิดขึ้นในมหา’ลัยไทบ้าน และกลายเป็นจุดเด่นของที่นี่ทันที และเมื่ออินแล้ว อีกสิ่งที่ขาดไม่ได้เลยคือเพื่อนร่วมอุดมการณ์
“ลองหาเพื่อนที่เห็นตรงกัน สไตล์การทำงานใกล้กัน เราว่าอันนี้เป็นหัวใจสำคัญเลย เพราะเราทำคนเดียวไม่ไหวหรอก พอเจอแล้วลองหยิบสิ่งที่แต่ละคนสนใจมารวมกันดูว่าเอาไปทำอะไรได้บ้าง แล้วจะไปได้ไกล”
Tiny Space, Big Learning โดย ili.U คอนเทนต์ซีรีส์จากเพจที่สนใจ Conscious Lifestyle ชวนไปสำรวจพื้นที่การเรียนรู้ขนาดเล็กที่เกิดจากคนตัวเล็กๆ ทั่วประเทศ ใส่ใจเรื่องการศึกษาในแบบฉบับของตัวเอง และพยายามขยายขอบเขตการเรียนรู้ไปจากห้องเรียนที่เคยชิน พื้นที่เหล่านี้มีอะไรให้เรียนรู้ แล้วคนทำได้บทเรียนก้อนใหญ่อะไรจากการสร้างการเรียนรู้นอกห้องเรียน หลังจากนี้พบกันได้ทุกวันพฤหัสที่ 2 และ 4 ของเดือน
