ในระยะเวลากว่า 1 ปี ของสงครามยูเครน – รัสเซีย มีผู้คนกว่าเจ็ดพันต้องบาดเจ็บและล้มตาย เช่นเดียวกับประชาชนยูเครนอีกมากมายที่ต้องอพยพโยกย้าย จำใจต้องทอดทิ้งบ้านเกิดของตัวเองไว้ ตลอดระยะเวลาหนึ่งปีที่รัสเซียบุกเข้าโจมตียูเครน ไม่เพียงแต่บ้านเรือนของพลเมืองเท่านั้นที่ถูกทำลาย แต่ยังรวมถึงบรรดามรดกทางวัฒนธรรมต่างๆ ไม่ว่าจะเป็นอาคารทางประวัติศาสตร์ สถาปัตยกรรมทางศาสนา และพิพิธภัณฑ์
แม้ว่าในช่วงหนึ่งปีที่ผ่านมา สงครามจะยังคงดำเนินไปอย่างต่อเนื่อง ในยูเครนยังมีกลุ่มนักประวัติศาสตร์ คนทำงานด้านวัฒนธรรม ชาวบ้าน และองค์กรนานาชาติที่พยายามอย่างถึงที่สุดในการพิทักษ์รักษาและวางแผนฟื้นฟูวัฒนธรรมยูเครนที่ได้รับผลกระทบจากสงคราม
Backup Ukraine คือโครงการที่ Vice สื่อเจ้าใหญ่สัญชาติอเมริกันกับกลุ่ม Blue Shield Danmark ร่วมมือกันเพื่อปกป้องมรดกทางวัฒนธรรมของยูเครน โดยขอความร่วมมือกับประชาชนให้ช่วยกันบันทึกภาพโบราณสถาน โบราณวัตถุ และสิ่งต่างๆ ที่มีความสำคัญทางวัฒนธรรม ความน่าสนใจของโครงการนี้คือ การทำงานผ่านแอปพลิเคชัน ที่ให้ประชาชนถ่ายภาพมุมต่างๆ ของมรดกทางวัฒนธรรมผ่านแอปฯ จากนั้น Backup Ukraine ก็จะสร้างโมเดลสามมิติเพื่อบันทึกหน้าตาและรูปทรงอย่างละเอียดก่อนจะอัปโหลดให้อยู่ในระบบ Cloud ที่ทุกคนสามารถเข้าถึงได้ รวมถึงยังมีการบันทึกโลเคชันอีกด้วยว่า มรดกทางวัฒนธรรมนั้นๆ ตั้งอยู่ที่ตำแหน่งใดในยูเครน
จุดประสงค์สำคัญของโครงการนี้ คือการบันทึกมรดกทางวัฒนธรรมยูเครนในพื้นที่ดิจิทัล เพื่อที่ว่าหากมันถูกทำลายไปในสักวัน ข้อมูลต่างๆ ที่บันทึกไว้จะช่วยจดจำวัฒนธรรมยูเครนให้ยังคงอยู่ต่อไป มักซิม คามายนิน สถาปนิกชาวยูเครนและผู้สนับสนุนโครงการ Backup Ukraine เล่าว่า “ตอนนี้วัฒนธรรมของชาวยูเครนกำลังถูกทำลาย ไม่ว่าจะเป็นอาคารที่มีความสำคัญทางประวัติศาสตร์ อนุสาวรีย์ และรูปปั้น หนังสือถูกเผา เช่นเดียวกับโบสถ์ที่มีอายุกว่าพันปี เราจึงต้องทำทุกอย่างที่ทำได้ในการปกป้องและส่งต่อมรดกให้กับคนรุ่นหลัง ขอบคุณโครงการ Backup Ukraine ที่ช่วยให้เรามีโอกาสสร้างฐานข้อมูลดิจิทัลซึ่งระเบิดของรัสเซียไม่สามารถทำลายได้”
ในรูปแบบที่คล้ายกัน Save Ukrainian Heritage คืออีกโครงการหนึ่งที่มุ่งมั่นจะรักษาอาคารทางวัฒนธรรมยูเครน โครงการนี้เริ่มต้นจากโดย Skeiron กลุ่มประชาชนชาวยูเครนที่ตระหนักถึงความไม่ปลอดภัยและการการสุ่มเสี่ยงที่จะสูญเสียมรดกทางวัฒนธรรมยูเครนหลายปีก่อนที่สงครามยูเครน-รัสเซียจะเริ่มต้นขึ้น ซึ่งภารกิจของกลุ่มนี้คือการที่ ‘สแกน’ สิ่งปลูกสร้างทางวัฒนธรรมต่างๆ ในยูเครน เพื่อจะมาขึ้นเป็นโมเดลสามมิติอย่างละเอียดและเผยแพร่ผ่านเว็บไซต์ของพวกเขา
ทั้งนี้ อุปกรณ์ที่ Save Ukrainian Heritage ใช้ในการเก็บรายละเอียดของอาคารนั้นซับซ้อนกว่า Backup Ukraine ที่เป็นแอปฯ บนโทรศัพท์ เพราะ Save Ukrainian Heritage จะใช้โดรน กล้องความละเอียดสูง และ laser scanning เพื่อเก็บรวบรวมส่วนต่างๆ ของอาคารให้ละเอียดที่สุดซึ่งจำเป็นต้องใช้เวลาค่อนข้างมาก โชคดีว่า Skeiron นั้นเริ่มต้นโปรเจกต์ก่อนหน้าที่สงครามจะเริ่ม พวกเขาจึงพอมีเวลาเก็บภาพอาคารกว่า 39 แห่งทั่วยูเครนได้ทันเวลา
อีกกรณีหนึ่งที่น่าสนใจคือการร่วมมือกันระหว่างพิพิธภัณฑ์ Smithsonian แห่งสหรัฐอเมริกา กับ Uber แอปพลิเคชันเรียกรถแท็กซี่ที่เราคุ้นเคยกันดี โดยเคสนี้เกิดขึ้นที่ National Research Restoration Center of Ukraine (NRRCU) ที่พยายามจะรวบรวมมรดกทางวัฒนธรรมต่างๆ ไม่ว่าจะเป็นหนังสือ ผลงานศิลปะ ภาพถ่าย เอกสาร และสารพัดวัตถุที่กระจัดกระจายอยู่ทั่วยูเครนเพื่อเก็บรักษาไว้ที่นี่ ปัญหาคือ การจะรวบรวมสิ่งต่างๆ จากทั่วประเทศไม่ใช่เรื่องง่ายเลย
โชคดีว่า Smithsonian ได้ติดต่อขอความช่วยเหลือไปยัง Uber ซึ่ง ณ ตอนนั้นก็กำลังให้ความช่วยเหลือผู้อพยพชาวยูเครนผ่านการให้บริการเดินทางฟรี ซึ่ง Uber ก็ยินดีที่จะให้ความร่วมมือ จนเกิดเป็นโครงการที่ Uber จะขับพาทีมนักอนุรักษ์ของ NRRCU เดินทางไปทั่วประเทศเพื่อกอบกู้มรดกทางวัฒนธรรมต่างๆ มาเก็บรักษาไว้ที่ศูนย์
ตลอดระยะเวลากว่าเก้าเดือนที่ Uber, Smithsonian และ NRRCU ร่วมมือกัน Uber ได้พาทีมนักอนุรักษ์เดินทางไปทั่วยูเครนกว่าสองร้อยทริป รวมเป็นระยะทางกว่าสามหมื่นไมล์ เข้าถึงพิพิธภัณฑ์และแกลเลอรีในพื้นที่ห่างไกลนับร้อยๆ แห่งท่ามกลางสงครามที่ยังคงดำเนินไปในฉากหลัง ซึ่งก็ช่วยให้ NRRCU สามารถกอบกู้มรดกทางวัฒนธรรมมากมายกลับมาเก็บรักษาไว้ที่ศูนย์ได้สำเร็จ
จะเห็นได้ว่า ความพยายามจะเก็บรักษามรดกทางวัฒนธรรมของยูเครนนั้น เกิดขึ้นทั้งจากภาคประชาชนเอง ไปจนถึงองค์กรนานาชาติที่เข้ามามีส่วนในการให้ความช่วยเหลืออย่างเต็มที่ เพราะทุกฝ่ายต่างตระหนักถึงอันตรายของการทำลายมรดกทางวัฒนธรรมอันจะนำไปสู่การลบตัวตนความเป็นชาติของยูเครนออกไป
ที่มา
บทความ “How Ukrainians Are Defending Their Cultural Heritage From Russian Destruction” จาก smithsonianmag.com (Online)
บทความ “Ukrainians are protecting their cultural landmarks with their phones. Here’s how” จาก weforum.org (Online)
เว็บไซต์ Skeiron (Online)
