ห้องสมุดกับ SDGs สู่การพัฒนาที่ยั่งยืน

          ทุกวันนี้ หลายๆ คนคงจะคุ้นเคยกับคำว่า ‘SDGs’ ตาราง 17 ช่องสีสันสดใสกลายเป็นภาพที่ชินตา พบเจออยู่บ่อยครั้งตามสื่อต่างๆ แต่จะมีสักกี่คนที่เข้าใจความหมายอย่างปรุโปร่ง มองปราดเดียวก็รู้ว่าเราจะนำเป้าหมายการพัฒนาที่ยั่งยืนเหล่านั้นมาใช้อย่างไร

          บางคนอาจจะมองว่า SDGs เป็นเรื่องไกลตัว การดำเนินตามเป้าหมายที่ยั่งยืนอาจเป็นการเพิ่มค่าใช้จ่าย แรงกาย แรงใจ เพื่อปั้นโครงการใหม่ บางคนอาจมองว่าเป็นเรื่องเกี่ยวกับพื้นที่และผู้คนที่ขาดแคลน ในขณะที่คนอีกกลุ่มหนึ่งเข้าใจว่าเป็นเรื่องที่เกี่ยวข้องกับสิ่งแวดล้อมเป็นหลัก หลายคนอาจจะมองว่าเป็นแนวคิดเชิงอุดมคติที่จับต้องยาก บ้างก็ว่าคำว่า ‘ยั่งยืน’ ยังเป็นเป้าหมายที่ดูห่างไกลแสนไกล ในสภาพสังคมที่ผันผวนแบบนี้ แค่ยืนระยะให้ได้ยาวนานสักหน่อยก็ถือว่าดีแล้ว

          มุมมองของประชาชนทั่วไปมีหลายส่วนที่เป็นมายา (Myths) และประชาชนอีกส่วนหนึ่งอาจยังคงตั้งคำถามว่า หน่วยงานของตนเองจะนำเป้าหมายการพัฒนาที่ยั่งยืนมาประยุกต์กับแผนงานได้อย่างไร

          ในมุมมองของนักวิชาการในต่างประเทศ ‘ห้องสมุด’ องค์ประกอบหนึ่งในระบบนิเวศการเรียนรู้สามารถเข้ามามีบทบาทในการสร้างเสริมทัศนคติที่ดีต่อ SDGs ได้หลายทาง ทั้งในฐานะพื้นที่แห่งการเรียนรู้ที่จะช่วยกระจายความรู้ความเข้าใจ และในฐานะตัวอย่างในการดำเนินโครงการที่มีความยั่งยืนเป็นเป้าหมายหลัก

          กรณีศึกษาห้องสมุดต่างๆ ที่บทความนี้หยิบยกมาบอกเล่า เป็นประจักษ์พยานว่า ไม่ว่าคุณจะอยู่ในประเทศไหน เป็นองค์กรขนาดเล็กหรือใหญ่ การนำ SDGs มาใช้ไม่ใช่เรื่องยาก และไม่ใช่ ‘งานเพิ่ม’ หรือ ‘งานโลกสวย’ ที่ต้องปรับทัศนคติ หรือมองผ่านเลนส์ทุ่งดอกไม้ก่อนลงมือทำ

          แค่เป็นหน่วยงานที่เชื่อในความเท่าเทียม มีความต้องการที่จะยกระดับคุณภาพชีวิตให้กับบุคลากรภายในองค์กร และชุมชนรอบข้าง มีความรับผิดชอบต่อสังคม เพียงเท่านี้งานของท่านก็สอดคล้องกับ SDGs ไปหลายข้อแล้ว

ชวนหันมามอง SDGs ให้ดีๆ อีกครั้ง

          SDGs (Sustainable Development Goals) หรือ เป้าหมายการพัฒนาที่ยั่งยืน ถือเป็นวาระการพัฒนาที่ UN เสนอในที่ประชุม สมาชิก 193 ประเทศ ส่งเสียงตอบรับเป็นอย่างดี และต่อมาได้กลายมาเป็นสิ่งที่แต่ละประเทศล้วนให้ความสำคัญ พร้อมทั้งพยายามผลักดันให้เป็นเป้าหมายของนโยบาย และแผนงานต่างๆ

          ก่อนที่ SDGs จะเป็นที่รู้จัก แนวคิด ‘การพัฒนาที่ยั่งยืน’ ถูกพูดถึงมาเนิ่นนานแล้ว หลายท่านอาจเคยคุ้นกับภาพวงกลม 3 วง ที่ซ้อนทับกันคล้ายโลโก้ของสถานีโทรทัศน์ที่คุ้นตา บ่งบอกถึงความสำคัญของปัจจัยด้านเศรษฐกิจ สังคม และสิ่งแวดล้อมที่นักพัฒนาต้องคำนึงถึง

          SDGs ทำให้คำว่า ‘การพัฒนาที่ยั่งยืน’ เป็นรูปธรรมมากขึ้น ด้วยการถอดแนวคิดออกมาเป็นเป้าหมาย 17 ข้อ พร้อมกับเป้าหมายย่อยและตัวชี้วัดให้ผู้ใช้งานนำมาใช้วางกรอบนโยบายหรือวางแผนงาน ไม่ว่าจะเป็นในระดับท้องถิ่นหรือระดับโลก

          ทุกประเทศมีปัญหาที่ต้องเผชิญ แม้จะต่างกันในด้านบริบท แต่ก็ส่งผลกระทบต่อความเป็นอยู่ไม่ต่างกัน ประเทศที่กำลังดิ้นรนพัฒนาในเชิงเศรษฐกิจอาจกำลังประสบปัญหาการขาดแคลนอาหารในบางพื้นที่ แต่ไม่มีอะไรรับประกันว่าในประเทศที่มีสภาพเศรษฐกิจที่ดีกว่า ประชากรจะมีพฤติกรรมการกินที่ส่งเสริมสุขภาพเสมอไป สารคดีของเชฟชื่อดังในยุโรป เคยตีแผ่รายการอาหารกลางวันในแคนทีนของสถานศึกษาหลายแห่ง เพื่อบอกให้โลกได้รับรู้ว่า แม้ในประเทศที่มองกันว่าพัฒนาแล้ว ก็ยังมีโอกาสที่คนในประเทศจะเกิดภาวะ ‘malnutrition’ หรือ ทุพโภชนาการได้เช่นกัน

          SDGs ไม่ใช่เรื่องใหม่ แต่คือการต่อสู้กับปัญหาที่เกิดขึ้นทั้งในด้านเศรษฐกิจ สังคม และสิ่งแวดล้อม จึงเป็นวาระที่มีพื้นที่อยู่ในแผนพัฒนาทุกลำดับชั้นเสมอ ไม่ว่าประเทศนั้นจะมีระบบเศรษฐกิจเป็นแบบไหนก็ตาม

ห้องสมุดจะช่วยขับเคลื่อนสังคมสู่เป้าหมายการพัฒนาที่ยั่งยืนได้อย่างไร

          หากถูกโยนโจทย์ลงมาว่าแผนงานของห้องสมุดในปีหน้าจะสอดคล้องกับ SDGs ได้อย่างไร เชื่อว่าหลายท่านอาจนึกถึงการปั้นโครงการหรือกิจกรรมใหม่เพื่อตอบสนองแนวคิดที่ใครๆ ก็ยึดถือกันทั่วโลก แต่ในความเป็นจริงแล้ว หากลองกลับมามองกิจกรรมที่กำลังทำอยู่ หรือลองมองกระบวนการทำงานประจำวัน ห้องสมุดของท่านอาจจะดำเนินการตามรอยเป้าหมายการพัฒนาที่ยั่งยืนอยู่แล้วโดยไม่รู้ตัว และหากปรับรูปแบบการทำงานอีกนิด สิ่งที่ทำก็อาจจะครอบคลุมเป้าหมาย นำไปสู่ผลลัพธ์ที่ชัดเจนขึ้นไปอีก

          ห้องสมุดคือพื้นที่สาธารณะ พื้นที่ปลอดภัย พื้นที่แห่งการเรียนรู้ หลักการสำคัญที่ห้องสมุดหลายแห่งยึดถือคือ ให้ความสำคัญกับ ‘คน’ โดยมุ่งเป้าไปที่การเข้าถึง และการหลอมรวมทางสังคม (Access and Social Inclusion) ลดช่องว่างและความเหลื่อมล้ำ

          ดังนั้นบทบาทหน้าที่ของห้องสมุดสอดคล้องและดำเนินไปในทิศทางเดียวกันกับการพัฒนาที่ยั่งยืนอยู่แล้ว ดังที่ ดร. เดบรา โรว์ (Debra Rowe) โปรเฟสเซอร์ด้านการจัดการพลังงานและพลังงานหมุนเวียนที่วิทยาลัยชุมชนโอ๊กแลนด์ ได้กล่าวไว้ว่า

           “การพัฒนาที่ยั่งยืนคือการใส่ใจเพื่อนร่วมโลกนอกเหนือไปจากครอบครัวและเพื่อนๆ ถ้าคุณห่วงใยเพื่อนมนุษย์ การพัฒนาที่ยั่งยืนก็จะเกิดขึ้นเองโดยธรรมชาติ”

          โรบิน เคียร์ (Robin Kear) บรรณารักษ์ประสานงาน (Liaison Librarian) ของมหาวิทยาลัยพิตต์สเบิร์ก สนับสนุนคำกล่าวนั้น “SDGs ส่งเสริมให้เกิดสันติภาพ ความอุดมสมบูรณ์ และทำให้ความลำบากหมดสิ้นไปจากโลก ห้องสมุดวางแผนงานให้สอดคล้องกับเป้าหมายพวกนั้นได้ เพราะมันตรงกับคุณค่าที่เรายึดถือ”

          เมื่อผนวกกับทรัพยากร และฐานผู้ใช้งานที่ห้องสมุดแต่ละแห่งมีอยู่ในมือ ปฏิเสธไม่ได้ว่าห้องสมุดคือสถานที่ชั้นดีสำหรับการเผยแผ่ความรู้ สร้างความเข้าใจที่ถูกต้องเกี่ยวกับ SDGs และดำเนินโครงการหรือกิจกรรม ที่เป็นการ ‘ทำให้เห็นเป็นตัวอย่าง’

           “การพัฒนาที่ยั่งยืน ควรจะเป็นส่วนหนึ่งของการจัดการห้องสมุด และ SDGs ก็ควรจะเป็นเฟรมเวิร์กที่ห้องสมุดนึกถึงเมื่อต้องวางแผนงานทั้งในเชิงพื้นที่และในเชิงกิจกรรม ห้องสมุดทำในสิ่งที่หน่วยงานด้านวิชาการอื่นๆ ทำไม่ได้ เราคือผู้เชี่ยวชาญทางด้านการเก็บรักษาและเผยแพร่ข้อมูล” เจอรัลด์ อาร์ บีสลีย์ (Gerald R. Beasley) บรรณารักษ์ห้องสมุดมหาวิทยาลัยคอร์เนลล์ ได้กล่าวไว้

          หากสรุปให้เข้าใจได้โดยง่าย ภาระงานหลายประการของห้องสมุดสอดคล้องกับ SDGs เช่น การส่งเสริมการเรียนรู้และทักษะที่จำเป็น ไม่ว่าจะเป็นการอ่าน การเขียน หรือทักษะด้านดิจิทัล การรู้เท่าทันสื่อ ลดความเหลื่อมล้ำในการเข้าถึงข้อมูล เป็นช่องทางเผยแพร่และอนุรักษ์มรดกวัฒนธรรม รวมถึงกระจายแนวคิดความเท่าเทียม หากคุณเป็นบรรณารักษ์หรือทำงานกับห้องสมุดในตอนนี้ ลองหยิบตาราง 17 ช่อง พร้อมกับเป้าหมายย่อยและตัวชี้วัดขึ้นมาเทียบกับสิ่งที่เคยทำดู คุณอาจจะพบว่างานที่ทำอยู่ตอบโจทย์ไปแล้วมากกว่าหนึ่งข้อก็เป็นได้

มายา 4 ประการเกี่ยวกับ SDGs กับห้องสมุด

          แม้ว่า SDGs จะถูกกล่าวถึงบ่อยแค่ไหน แต่ก็ยังมีความเข้าใจที่คลาดเคลื่อน ดังที่รายงานฉบับร่าง ‘เป้าหมายการพัฒนาที่ยั่งยืนกับห้องสมุดในยุโรป’ เรียกเอาไว้อย่างสะดุดหูว่า ‘มายา 4 ประการ’ (The 4 myths of SDGs and Library)

มายา	ข้อเท็จจริง
SDGs คืองานที่เพิ่มเข้ามา เป็นงานที่ดำเนินไปควบคู่กับวัตถุประสงค์หลักของห้องสมุด แต่ไม่ได้เกี่ยวข้องกับงานหลักโดยตรง	การให้ความสำคัญกับ SDGs ไม่ได้แปลว่าห้องสมุดจะต้องปั้นกิจกรรมใหม่เสมอไป บางกิจกรรมที่ดำเนินการมานานอาจสอดคล้องกับเป้าหมายเหล่านั้นอยู่แล้ว การปรับการทำงานและทัศนคติบางอย่าง ก็อาจนำไปสู่ปลายทางที่ยั่งยืนได้
โดยส่วนมากแล้ว SDGs เกี่ยวข้องกับสิ่งแวดล้อม มุ่งเน้นที่การลดโลกร้อน ลดการปล่อยคาร์บอนสู่ชั้นบรรยากาศ	นอกจากสิ่งแวดล้อม ประเด็นทางเศรษฐกิจ และสังคมก็เป็นด้านที่ SDGs ให้ความสำคัญ
ด้วยความซับซ้อนของโครงสร้าง 17 เป้าหมายหลัก 169 เป้าหมายรอง 241 ตัวชี้วัด ทำให้ SDGs เหมาะสมที่จะนำไปใช้กับนโยบายด้านการเงิน หรือกฎหมายในระดับมหภาคมากกว่านโยบายระดับจุลภาค	โครงการเล็กหรือใหญ่ ระดับมหภาคหรือจุลภาคก็สามารถวาง SDGs เป็นเป้าหมายได้ทั้งนั้น
SDGs เหมาะสมกับห้องสมุดขนาดเล็ก หรือโครงการระดับท้องถิ่น เป็นโครงการสาธิตให้เห็นถึง ‘ตัวอย่างที่ดี’ ไม่ใช่โครงการที่ดำเนินต่อเนื่อง	กรณีศึกษาห้องสมุดหลายแห่งได้แสดงให้เห็นว่า โครงการที่ดำเนินมาต่อเนื่อง ก็สอดคล้องกับ SDGs ได้เช่นกัน

          ถึงแม้ว่านี่จะเป็นการรวบรวมข้อมูลจากประเทศในยุโรป แต่ความเข้าใจคลาดเคลื่อนเหล่านี้ก็ดูจะเป็นเรื่องสามัญที่ประเทศในภูมิภาคอื่นของโลกก็ประสบพบเจอไม่ต่างกัน จึงไม่น่าแปลกใจที่จะมีการปลุกปั้นโครงการใหม่ที่ดู ‘กรีน’ ‘มุ่งเน้นความเท่าเทียม’ ‘ใส่ใจธรรมชาติและพลังงานหมุนเวียน’ โดยที่ไม่ได้เป็นภารกิจหลักของห้องสมุดมาก่อน เพียงเพื่อจะให้ตอบโจทย์ว่าองค์กรมีโครงการที่สอดคล้องกับ SDGs

องค์กรเล็กหรือใหญ่ อยู่ที่ไหน ก็ขับเคลื่อน SDGs ได้ ขอแค่มี ‘ใจ’

          กรณีศึกษาของห้องสมุดเหล่านี้เป็นตัวอย่างที่แสดงให้เห็นว่า การขับเคลื่อน SDGs เกิดขึ้นได้ทุกที่ และมีหลากหลายรูปแบบตามบริบทของสังคมที่ห้องสมุดตั้งอยู่ โดยส่วนมากคือการแก้ปัญหาในด้าน สังคม (People) สิ่งแวดล้อม (Planet) และเศรษฐกิจ (Prosperity) ความเกี่ยวข้องกับ SDGs มีระดับความเข้มข้นที่แตกต่างกันไปคือ

1. กิจกรรมหรือโครงการที่ ‘ให้ในสิ่งที่ขาด’ เช่น อาหาร ที่พักพิง หรือหนังสือ ที่จะช่วยบรรเทาปัญหาความขาดแคลนที่เกิดขึ้น
2. กิจกรรมหรือโครงการที่ ‘ให้ความรู้และทักษะ’ เช่น โครงการอบรม หลักสูตรเข้มข้น พัฒนาทักษะ ที่จะช่วยให้ผู้เข้าร่วมกิจกรรมมีศักยภาพที่จะผลักตัวเองออกจากสภาพปัญหา
3. เป็นการแทรกแนวคิด ‘ความยั่งยืน’ ลงไปในภารกิจของห้องสมุด ทำให้เจ้าหน้าที่มองว่าความยั่งยืนเป็นเรื่องปกติสามัญ และเป็นต้นแบบให้กับหน่วยงานอื่นๆ

          ตัวอย่างต่อไปนี้ เป็นการใช้ข้อมูลมาคัดค้านมายาทั้ง 4 ข้อ โครงการริเริ่มใหม่ มากกว่าที่ให้พักพิงคือสอนให้คนไร้บ้านมีทักษะ แล้วเน้นย้ำว่า การนำ SDGs มาใช้เป็นเป้าหมายในการทำงาน อาจเกิดขึ้นได้กับห้องสมุดทั้งในและนอกเมือง ทั้งในประเทศที่กำลังพัฒนาและในประเทศอุตสาหกรรม เป็นโครงการที่ตั้งขึ้นมาเพื่อตอบโจทย์ปัญหาสังคมโดยเฉพาะ เป็นการจัดสรรทรัพยากรที่มีอยู่แล้วให้กับกลุ่มคนที่ขาดแคลน หรือเป็นสิ่งที่ทำเป็นประจำทุกวันก็ได้ แต่ประเด็นสำคัญคือ ปัญหาคืออะไร เราแก้ปัญหาอย่างไร และใช้วิธีไหนต่างหาก

BiblioStreet : โครงการริเริ่มใหม่ มากกว่าที่ให้พักพิงคือสอนให้คนไร้บ้านมีทักษะ

          การให้ที่พำนักนั้นอาจจะดูเป็นเรื่องราวที่สวยงาม แต่ในระยะยาวคงไม่อาจจะช่วยลดปัญหาคนไร้บ้านได้อย่างยั่งยืน หน่วยงานด้านสาธารณสุขของชิลีร่วมกับห้องสมุดจึงค้นหาที่มาของความไร้บ้านว่าเกิดจากการขาดทักษะ หรือความรู้ที่จะช่วยให้เกิดการประกอบอาชีพ โครงการ ‘BiblioStreet’ จึงเกิดขึ้นเพื่อมอบ ‘เครื่องมือ’ ให้กับคนไร้บ้าน ในการประกอบวิชาชีพต่อไปในอนาคต ตลอดการดำเนินโครงการคนไร้บ้านจะได้รับการฝึกทักษะพื้นฐาน เช่น การอ่าน การเขียน ทักษะการใช้เทคโนโลยีดิจิทัล รวมถึงทักษะการนำเสนอและการเล่าเรื่อง และการใช้ชีวิตอยู่ร่วมกับผู้อื่นในสังคม

          ห้องสมุดไม่อาจทำงานนี้ได้อย่างโดดเดี่ยว โครงการนี้จึงเป็นจุดเริ่มต้นความร่วมมือกับองค์กรอาสาสมัครอื่นๆ ที่มีประสบการณ์และความเชี่ยวชาญในการต่อสู้กับความยากไร้ กระบวนการอบรม เทรนนิ่งอย่างเข้มข้นยาวนานถึง 5 เดือนเพื่อให้แน่ใจว่าผู้เข้าร่วมนั้นจะสามารถเก็บเกี่ยวทักษะได้จริง เสียงตอบรับจากผู้เข้าร่วมโครงการนั้นถือว่าดี เพราะอดีตคนไร้บ้านเล่าว่าเขาได้ช่องทางที่จะพาตัวเองกลับมาเป็นส่วนหนึ่งของสังคมอีกครั้ง โครงการนี้สอดคล้องกับ SDGs หลายข้อ ทั้งข้อ 1 (กำจัดความยากไร้) ข้อ 3 (สุขภาพและความเป็นอยู่ที่ดี) ข้อ 4 (การศึกษาที่มีคุณภาพ) ข้อ 10 (ลดความไม่เสมอภาค) ข้อ 11 (มีชุมขนที่เข้มแข็งและยั่งยืน) ข้อ 17 (สร้างเครือข่ายและหุ้นส่วนในการดำเนินงานให้ถึงเป้าหมายการพัฒนาที่ยั่งยืน)

Library Gives Rural Farmers Access to ICT : ส่วนผสมของโครงการใหม่ กับการใช้ทรัพยากรที่ห้องสมุดมีอยู่แล้วให้เป็นประโยชน์

          โครงการที่เกี่ยวข้องกับความเป็นอยู่อีกโครงการหนึ่ง คือโครงการส่งเสริมทักษะด้านไอทีให้กับเกษตรกร ในชุมชนเอเดนวิลล์ (Edenville) ชุมชนเล็กๆ ในประเทศแอฟริกาใต้ คนในชุมชนพึ่งพารายได้จากผลผลิตทางการเกษตรเป็นหลัก จึงมีการรวมกลุ่มผู้ผลิตเป็นสหกรณ์ขึ้นมา แต่ปัญหาของสหกรณ์การเกษตรกลุ่มนี้คือขาดความรู้ด้านไอที การตลาด การทำธุรกิจ หรือแม้กระทั่งความรู้เกี่ยวกับการเพิ่มผลผลิตทางการเกษตร

          ขั้นแรก ห้องสมุดประชาชนร่วมกับ Small Enterprise Development Agency (SEDA) จัดคอร์สอบรมทักษะที่จำเป็นต่อการประกอบธุรกิจการเกษตรให้กับสมาชิกสหกรณ์ วางรากฐานตั้งแต่การใช้โปรแกรมรวบรวมข้อมูล ทำรายงาน ติดต่อสื่อสารพาร์ตเนอร์ทางธุรกิจ รวมถึงชี้นำการเข้าถึงข้อมูลเกี่ยวกับการเพิ่มผลผลิตทางการเกษตร เมื่อสมาชิกสหกรณ์มีความรู้พื้นฐานเพียงพอแล้ว ห้องสมุดยังให้บริการพื้นที่สำหรับการประชุมสหกรณ์ ให้บริการเครื่องมือเครื่องใช้ด้านไอทีในการติดต่อสื่อสาร จัดประชุม หรือทำกิจกรรมที่เกี่ยวข้องกับการขยายธุรกิจ โครงการนี้จึงเป็นส่วนผสมของกิจกรรมอบรมที่เกิดขึ้นใหม่ และการให้บริการด้านการเข้าถึงเทคโนโลยีที่เป็นบทบาทหน้าที่ของห้องสมุดอยู่แล้ว เพียงแต่ในครั้งนี้ห้องสมุดตั้งพิกัดเป้าหมายที่กลุ่มเกษตรกรผู้ที่มีปัญหาด้านความเป็นอยู่ แล้วดึงเข้ามาในขอบเขตการให้บริการของตนเอง

          หนึ่งในสมาชิกสหกรณ์กล่าวว่า ตั้งแต่ได้รับความช่วยเหลือจากห้องสมุด รายได้จากผลิตภัณฑ์ทางการเกษตรนั้นเพิ่มขึ้นอีกเท่าตัว ทุกวันนี้ห้องสมุดยังให้บริการกลุ่มสหกรณ์การเกษตร และยังขยายกลุ่มเป้าหมายไปยังชุมชนอื่นๆ ที่ขาดการเข้าถึงด้วยเช่นกัน

          โครงการนี้ จัดว่าตรงกับเป้าหมาย SDGs ข้อ 1 (กำจัดความยากไร้) ข้อ 2 (กำจัดความขาดแคลนอาหาร) ข้อ 8 (ส่งเสริมการเติบโตทางเศรษฐกิจ) ข้อ 9 (สร้างนวัตกรรมและสาธารณูปโภค) และข้อ 17 (สร้างเครือข่ายและหุ้นส่วนในการดำเนินงานให้ถึงเป้าหมายการพัฒนาที่ยั่งยืน)

Better Beginnings : โครงการใหญ่ๆ ที่ดำเนินมาเนิ่นนานก็เป็นหลักฐานของ SDGs ได้

          โครงการทั้ง 2 ที่เล่ามาข้างต้นนั้น เป็นตัวอย่างโครงการในระดับจุลภาค ที่ห้องสมุดแต่ละแห่งวางแผนต่อสู้กับปัญหาความขาดแคลน ทั้งความยากไร้ ที่อยู่อาศัย หรือความเหลื่อมล้ำทางความรู้ ตัวอย่างกรณีศึกษาจากออสเตรเลียที่จะกล่าวถึงนี้ เป็นหลักฐานว่าแม้จะอยู่ในประเทศที่เรียกได้ว่าพัฒนาแล้ว ก็มีปัญหาทางสังคมที่ยังต้องการการแก้ไขได้ไม่ต่างกัน และโครงการในสเกลที่ใหญ่ขึ้น และดำเนินมาเนิ่นนาน ก็สอดคล้องกับ SDGs ได้เช่นกัน ขอเพียงตรงกับเป้าหมายย่อย และนำไปสู่การวัดผลได้

          ข้อมูลการสำรวจชี้ให้เห็นว่า เด็กอายุ 5 ขวบจำนวน 17% ในประเทศออสเตรเลียมีปัญหาเกี่ยวกับความสามารถในการอ่าน รวมถึงการพัฒนาทักษะทางปัญญา (Cognitive Skill) โครงการ ‘Better Beginnings’ จึงเกิดขึ้นโดยความร่วมมือของ The State Library of Western Australia ร่วมกับองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นที่มีหน้าที่ดูแลห้องสมุดประชาชน 233 แห่ง และภาคธุรกิจอย่าง Rio Tinto เพื่อวางโปรแกรมส่งเสริมการเรียนรู้ทางภาษาก่อนที่เยาวชนเหล่านั้นจะเข้าสู่ระบบการศึกษา เป็นการป้องกันปัญหาในระยะยาว โดยโครงการนี้เริ่มขึ้นตั้งแต่ปี 2004 และยังดำเนินเรื่อยมาจนถึงปัจจุบัน

          ห้องสมุดประชาชนที่ร่วมโครงการจะเป็นจุดกระจาย ‘Reading Pack’ หรือแพ็กเกจหนังสือและคำแนะนำการสอนอ่านเขียนสำหรับครอบครัวที่มีบุตรวัยเยาว์ โดยโครงการนี้จะแจกแพ็กเกจสำหรับเด็กวัย 2 เดือน 2 ปี และ 4 ปี ในแต่ละชุดจะมีหนังสือที่เหมาะสมกับช่วงวัย และข้อมูลเกี่ยวกับการเรียนรู้ของเด็กวัยต่างๆ เพื่อสร้างเสริมความเข้าใจให้กับผู้ปกครอง นอกจากนั้นห้องสมุดประชาชนหลายแห่งยังมีกิจกรรมที่สอดคล้องกับโครงการ Better Beginnings เพื่อส่งเสริมคุณภาพการอ่านของเด็กๆ ปฐมวัย โดยองค์กรปกครองท้องถิ่น และหน่วยงานเครือข่ายจะคอยดูแลด้านการเข้าถึง และภาคธุรกิจดูแลเรื่องเงินทุนสนับสนุน

          จากการเก็บข้อมูลมากว่า 15 ปี ทางโครงการได้ประเมินผลลัพธ์ของโครงการ และพบว่ามีการเปลี่ยนแปลงพฤติกรรมด้านการอ่าน การเรียนรู้ของเยาวชนจริง โดยมีรายงานที่แสดงตัวเลขสถิติการเปลี่ยนแปลงในเชิงบวกของทักษะการอ่านในเด็กเล็ก และทัศนคติของผู้ปกครองด้วย โครงการระยะยาวนี้ สอดคล้องกับ SDGs ข้อ 3 (สุขภาพและสุขภาวะที่ดี) และข้อ 4 (ส่งเสริมการศึกษาที่มีคุณภาพ)

The Green Team : แทรกนโยบายรักษ์โลกลงในกิจวัตรประจำวัน

          หากเอ่ยถึง SDGs คงจะมองข้ามโครงการหรือกิจกรรมที่ว่าด้วยการลดมลภาวะ ลดการบริโภค และร่วมใจกันไขปัญหาโลกร้อนไปไม่ได้ เพราะนั่นคือ SDGs ข้อที่ 6 (น้ำสะอาดและสุขอนามัยที่ดี) ข้อ 12 (การผลิตและการบริโภคที่มีความรับผิดชอบ) ข้อ 13 (พิทักษ์สภาพอากาศ)

          แคมเปญรณรงค์ของห้องสมุดมหาวิทยาลัยคอร์ก ประเทศไอร์แลนด์ หรือห้องสมุด UCC คือหนึ่งตัวอย่างของการปรับเปลี่ยนพฤติกรรมการทำงาน แคมเปญนี้เกิดขึ้นเพราะมหาวิทยาลัยมีความจำเป็นต้องลดการใช้พลังงาน 33% ภายในปี 2020 ตามนโยบายของประเทศ แต่อาคารที่บริโภคพลังงานมหาศาลคือห้องสมุด คิดเป็น 10% ของพลังงานไฟฟ้าทั้งหมดที่ใช้ไปในมหาวิทยาลัย ห้องสมุดมหาวิทยาลัยเลยก่อตั้งกลุ่มทำงานที่เรียกว่า ‘The Green Team’ ที่มาช่วยกันระดมสมองหาวิธีที่จะลดรายจ่ายด้านพลังงานลงไป

          แคมเปญเริ่มต้นจากประชาสัมพันธ์ให้รู้กันทั่วแคมปัส ว่าห้องสมุดกำลังจะเข้าสู่ยุคกรีน สมาชิกห้องสมุดมาร่วมลงนามให้ความร่วมมือกว่า 1,000 คน ภายใน 24 ชั่วโมงที่ประกาศออกไป หลังจากนั้นทีมงานก็ร่วมคำนวณวิธีการลดพลังงาน ตั้งแต่การตั้งเครื่องทำความร้อน ปรับระบบถ่ายเทอากาศ รวมถึงวางแผนปิดไฟในบางพื้นที่ที่ไม่มีคนใช้

          ต่อมาถึงเป็นเรื่องของการกำจัดขยะ ถังขยะเล็กๆ ตามชั้นต่างๆ ถูกเก็บออกไป โดยมีถังขยะรีไซเคิลตั้งให้ใช้งานตรงชั้นล่าง พร้อมทั้งขอความร่วมมือผู้ใช้งานห้องสมุดไม่ให้นำภาชนะที่ใช้ครั้งเดียวทิ้ง เช่น แก้วน้ำกระดาษ หรือพลาสติกเข้ามา แต่ส่งเสริมการใช้กระติกน้ำที่ใช้ซ้ำได้ อีกทั้งยังมีแก้วที่ทำจากไม้ไผ่จำหน่ายที่ห้องสมุดด้วย

          มหาวิทยาลัยยังมีโปรแกรมพิเศษสำหรับห้องสมุดเพื่อสนับสนุนและท้าทายความสามารถของทีมงานไปในตัว กล่าวคือทางมหาวิทยาลัยจะให้ค่าใช้จ่ายก้อนหนึ่งสำหรับเป็นค่าไฟ หากค่าไฟที่ต้องจ่ายจริงน้อยกว่าก้อนนั้น ห้องสมุดสามารถเก็บเงินส่วนที่เหลือไว้ทำโครงการที่เกี่ยวข้องกับสิ่งแวดล้อมได้โดยไม่ต้องคืน แต่ถ้าค่าไฟของห้องสมุดสูงกว่าเงินจำนวนนั้น ห้องสมุดจะต้องเสียค่าปรับเพิ่มเติมด้วย

          ภายในปีแรก ห้องสมุดสามารถประหยัดค่าพลังงานไปได้ 9% คิดเป็น 155,000 กิโลวัตต์-ชั่วโมง (kWh) ซึ่งเป็นปริมาณพลังงานที่จะทำให้หลอดไฟส่องแสงได้นานถึง 1,770 ปี หรือสามารถเติมพลังให้รถไฟฟ้าแล่นรอบโลกได้ 24 รอบ

          โครงการนี้แทบจะไม่ได้ใช้งบประมาณเพื่อสร้างสิ่งใหม่หรือกิจกรรมใหม่ แต่ใช้วิธีการปรับเปลี่ยนสิ่งที่ทำมาแต่เดิมเพื่อเพิ่มผลเชิงบวกที่สอดคล้องกับเป้าหมายการพัฒนาที่ยั่งยืน เรียกได้ว่าตอบโจทย์ SDGs หลายข้อ ทั้งข้อ 6 (น้ำสะอาดและสุขอนามัยที่ดี) ข้อ 7 (พลังงานสะอาดและไม่สิ้นเปลือง) ข้อ 9 (ส่งเสริมนวัตกรรมและสาธารณูปโภค) ข้อ 11 (เมืองและชุมชนที่ยั่งยืน) ข้อ 12 (การผลิตและการบริโภคที่มีความรับผิดชอบ) และข้อ 13 (พิทักษ์สภาพอากาศ)

          จนถึงวันนี้ ผู้เชี่ยวชาญหลายท่านยังคงตั้งข้อสงสัยว่าความยั่งยืนนั้นเกิดขึ้นได้จริงไหม เพราะสิ่งใดในโลกล้วนมีการเปลี่ยนแปลง แต่อย่างน้อยการหยิบยก SDGs  ทั้ง 17 ข้อ มาเป็นเป้าหมายในการออกแบบกิจกรรม โครงการ หรือบริการ ก็คงจะทำให้ปัญหาสังคมลดทอนลงไปได้บ้าง เพราะเป็นการฝึกให้เรามองการก่อร่างสร้างโครงการจากปัญหา ยิ่งดำเนินกิจกรรมมากขึ้นเท่าไหร่ ก็ยิ่งเข้าใจสภาพปัญหาในสังคมมากขึ้นเท่านั้น ไม่ได้มีแต่ผู้ร่วมกิจกรรมเท่านั้นที่จะได้ประโยชน์จากเป้าหมายการพัฒนาที่ยั่งยืน แต่ผู้ที่นำแนวคิดไปขับเคลื่อนต่อก็คงจะได้เรียนรู้ และซึมซับอะไรไปได้บ้างไม่ต่างกัน

---

ที่มา

บทความ Achieving the UN SDGs – is there a role for libraries? (Online)

บทความ Libraries and the Sustainable Development Goals a storytelling manual (Online)

บทความ Sustainable Development Goals and Libraries – First European report (Online)

เว็บไซต์ IFLA SDG Stories (Online)

เว็บไซต์ SDG Move (Online)