ส่งออกหนังสือ ส่งเสริมการแปล เผยแพร่วรรณกรรม คิดทำแบบฟินแลนด์

          เมื่อเอ่ยถึงประเทศฟินแลนด์ เราอาจนึกถึงจุดเด่นที่แตกต่างกันไป ไม่ว่าจะเป็นทิวทัศน์ของทุ่งน้ำแข็ง แสงเหนือ ระบบการศึกษาที่เข้มแข็งและมีประสิทธิภาพ หรือ หมู่บ้านที่เป็นบ้านเกิดของซานตาคลอส อีกหนึ่งสิ่งที่เริ่มเป็นที่รู้จักในสายตานานาประเทศมากขึ้นเรื่อยๆ คือ วรรณกรรมฟินแลนด์ ทั้งนวนิยาย หนังสือเด็ก หนังสือวัยรุ่น แม้แต่ในประเทศไทยเองก็มีหนังสือแปลจากฟินแลนด์หลายเล่ม เช่น

          ตำนานเทพปกรณัมกาเลวาลา (Kalevala) ที่สะท้อนถึงคติแนวคิด ธรรมเนียม ตํานาน และวัฒนธรรมเก่าแก่ของฟินแลนด์

          สิ่งประดิษฐ์สุดเพี้ยนของตาตุและปาตุ หนังสืออันเป็นที่รักของเด็กๆ ชาวฟินแลนด์มากว่า 20 ปี แปลไปแล้ว 22 ภาษา

          หนังสือชุดมูมิน วรรณกรรมเยาวชนชุด 9 เล่ม ที่พูดถึงการผจญภัยของเพื่อน ‘โทรล’ ตัวสีขาวๆ (ที่หลายๆ คนเข้าใจผิดว่าเป็นฮิปโป)

          ยิ่งในภูมิภาคยุโรป ความต้องการหนังสือจากฟินแลนด์เติบโตขึ้นอย่างเห็นได้ชัด การเปลี่ยนแปลงที่เกิดขึ้น เป็นผลมาจากการศึกษาสถิติ เก็บข้อมูล และวางแผนกลยุทธ์ของหน่วยงานสนับสนุนการแปลและการส่งออกหนังสือฟินแลนด์ที่ชื่อว่า Finnish Literature Exchange (FILI) ซึ่งสนับสนุนการแปลและการส่งออกวรรณกรรมในหลากหลายรูปแบบ จนทำให้ระบบนิเวศการตีพิมพ์และการซื้อขายลิขสิทธิ์หนังสือคึกคัก ตลาดส่งออกหนังสือเติบโต มีจำนวนบริษัทตัวแทนจำหน่ายเพิ่มขึ้นหลายแห่งในฟินแลนด์

ทำความรู้จัก FILI

          FILI คือหน่วยงานที่ให้นิยามตัวเองว่าเป็น Expert (ผู้เชี่ยวชาญ) ในด้านการ Export (ส่งออก) วรรณกรรมของฟินแลนด์ ก่อตั้งขึ้นตั้งแต่ปี 1977 โดยมีเป้าหมายหลักคือการประชาสัมพันธ์วรรณกรรมฟินแลนด์ให้เป็นที่รู้จักในต่างประเทศ มีทั้งการสนับสนุนในรูปแบบของเงินทุนสนับสนุนการแปล การสร้างเครือข่าย และการช่วยส่งเสริมการจัดการเรื่องลิขสิทธิ์ในต่างประเทศ

          บทบาทหน้าที่ที่สำคัญของ FILI ประการแรก คือการให้ทุนหลากหลายประเภท มีทั้งทุนสนับสนุนการแปล ทุนสนับสนุนการตีพิมพ์ และทุนสำหรับการประชาสัมพันธ์ผลงานฟินแลนด์ในต่างประเทศ     

          ทุนสนับสนุนการแปลประเภทแรกคือ ทุนสำหรับสำนักพิมพ์และบริษัทตัวแทนนอกฟินแลนด์ โดย FILI จะสนับสนุนค่าแปลให้ส่วนหนึ่ง (โดยส่วนมากคือ 50-70%) เมื่อผู้สมัครได้รับสิทธิ์ในการแปลและลงนามสัญญากับนักเขียนเรียบร้อยแล้ว ทุนในลักษณะนี้เปิดรับสมัครปีละ 3 รอบ สำหรับการแปลหนังสือหลากหลายประเภท ทั้งวรรณกรรม non-fiction หนังสือภาพ หนังสือเด็ก วรรณกรรมเยาวชน หนังสือการ์ตูน ในภาษาฟินนิช สวีดิช และซามิ (ภาษาท้องถิ่นในฟินแลนด์) หากนักเขียน สำนักพิมพ์ หรือบริษัทตัวแทนจำหน่ายในฟินแลนด์ยังไม่ได้ขายสิทธิ์ในการแปลแต่สนใจที่จะส่งออกหนังสือ ก็สามารถขอรับการสนับสนุนการแปลตัวอย่างผลงาน (Sample Translation) เพื่อนำไปขายลิขสิทธิ์กับสำนักพิมพ์ต่างประเทศในงานเทศกาลหนังสืออื่นๆ ได้ สำหรับสำนักพิมพ์ในฟินแลนด์นั้น FILI ก็มีทุนสนับสนุนการแปลหนังสือต่างประเทศมาเป็นภาษาฟินนิชด้วยเช่นกัน

          นอกเหนือจากทุนสำหรับการแปลและการตีพิมพ์แล้ว ยังมีทุนสำหรับการเขียน Reader’s Report (ประเภทและเรื่องย่อของหนังสือฉบับสั้นที่สำนักพิมพ์และบริษัทตัวแทนสามารถนำไปใช้ประโยชน์ในการขายลิขสิทธิ์ได้) ผู้เขียนมีโอกาสจะได้รับเงินสนับสนุนมากถึง 100 ยูโร ต่อการเขียน Report หนึ่งเรื่อง อีกทั้งยังมีการสนับสนุนการประชาสัมพันธ์หนังสือของฟินแลนด์ในต่างประเทศ โดย FILI จะให้ทุนสนับสนุนค่าเดินทางและค่าที่พักสำหรับนักเขียนฟินนิชที่ต้องการเข้าร่วมงานอีเวนต์ต่างๆ เช่น เทศกาลหนังสือ งานอบรม สัมมนา เพื่อประชาสัมพันธ์ผลงาน

ภารกิจสนับสนุนนักแปล

          FILI เห็นความสำคัญของ นักแปล จึงจัดกิจกรรมส่งเสริมศักยภาพของนักแปลอยู่เสมอ ทั้งคอร์สอบรม สัมมนา โดยจะจัดงาน Translators’ Fellowship ให้ตรงกับงาน Helsinki Book Fair ในเดือนตุลาคมของทุกปี และจัดการอบรมนักแปลรุ่นใหม่ในเดือนสิงหาคมทุกๆ 2 ปี นอกจากนี้ยังมีบริการให้คำปรึกษา (Mentorship) กับนักแปลรุ่นใหม่ที่เซ็นสัญญากับสำนักพิมพ์เรียบร้อยแล้ว แต่ยังอยากได้คำแนะนำเชิงลึกเกี่ยวกับการแปล และรายละเอียดปลีกย่อยในการทำงานจากผู้ที่มีประสบการณ์  

          FILI ยังร่วมก่อตั้ง Kääntöpiiri ซึ่งเป็นชุมชนออนไลน์ของนักแปล เปิดรับสมาชิกทั้งนักแปลหน้าใหม่ และนักแปลมากประสบการณ์ สำนักพิมพ์ต่างประเทศสามารถเข้ามาชมประวัติผลงานของนักแปลได้ นักแปลที่เป็นสมาชิกของ Kääntöpiiri จะได้รับสิทธิ์ในการเข้าร่วมแลกเปลี่ยนความคิดเห็นใน Forum เฉพาะของชุมชน

          นอกจากนี้ FILI ยังจัดโครงการ นักแปลในพำนัก (Translator in Residence) เป็นประจำทุกปี โดยเปิดรับสมัครนักแปลนอกประเทศได้เข้ามาแปลหนังสือในประเทศ โดยจัดที่พักอาศัยให้และร่วมออกค่าเดินทางบางส่วน เพื่อให้นักแปลต่างประเทศเหล่านั้นได้สัมผัสกับวัฒนธรรมฟินแลนด์อย่างใกล้ชิด สามารถติดต่อนักเขียนเพื่อสอบถามพูดคุยเกี่ยวกับหนังสือ หรือเข้าถึงแหล่งข้อมูลเพิ่มเติมได้โดยง่าย นักแปลที่ได้รับคัดเลือกให้เข้าร่วมโครงการจะได้พักที่ Villa Salin อาคารเก่าแก่สมัยต้นศตวรรษที่ 20 ใจกลางเมืองเฮลซิงกิ ซึ่งสามารถรองรับนักแปลได้ประมาณ 5-6 คน ต่อครั้ง

          กิจกรรมอื่นๆ มีทั้งบุ๊กคลับสำหรับนักแปลซึ่งจัดขึ้นทุกเดือน และโปรแกรมที่เรียกว่า ‘Finnish in Finland’ ที่ให้โอกาสนักศึกษาชาวต่างชาติที่เรียนด้านภาษาฟินนิชและการแปล สามารถมาฝึกงานในฟินแลนด์ได้เป็นระยะเวลา 6 เดือน

สร้างระบบนิเวศและเครือข่ายสำนักพิมพ์และบริษัทตัวแทนจำหน่าย

          การสนับสนุนอีกรูปแบบหนึ่งที่ FILI ดำเนินการมาอย่างต่อเนื่อง คือเป็นตัวกลางในการประสานงานระหว่างสำนักพิมพ์ในและนอกประเทศ ทั้งยังสร้างโอกาสให้สำนักพิมพ์และบริษัทตัวแทนจำหน่ายได้มีโอกาสพบปะ พูดคุย แลกเปลี่ยนประสบการณ์ และให้คำปรึกษาในด้านกระบวนการส่งออก

          สำหรับสำนักพิมพ์ต่างชาติ FILI พร้อมให้ข้อมูลเกี่ยวกับสำนักพิมพ์ในประเทศ และยังจัดกิจกรรม Editors’ Week fellowship ที่เชิญสำนักพิมพ์และบริษัทตัวแทนจำหน่ายต่างประเทศมารวมตัวกัน เพื่อทำความรู้จักระบบวรรณกรรมฟินแลนด์ โดย FILI จะเชิญบรรณาธิการหนังสือทุกแนว ตั้งแต่วรรณกรรม หนังสือเด็ก หนังสือภาพ หนังสือการ์ตูน วรรณกรรมเยาวชน ไปจนถึงบทกวี และหนังสือ non-fiction นอกจากกิจกรรมออนไซต์แล้ว ยังมีกิจกรรมออนไลน์ อย่าง Editors’ Coffee Break และ Let’s Talk Books! สำหรับบรรณาธิการและสำนักพิมพ์โดยเฉพาะด้วย

          ในทุกๆ ปี ตัวแทนจาก FILI จะเดินทางไปร่วมงานเทศกาลหนังสือนานาชาติที่สำคัญ ทั้ง Frankfurt Book Fair, London Book Fair รวมถึงงานเทศกาลหนังสือในภูมิภาคเอเชียด้วย ในปี 2014 ฟินแลนด์เข้าร่วมงาน Frankfurt Book Fair ในฐานะ Guest of Honour ภายใต้แนวคิด ‘Finnland. Cool.’ FILI คือหัวเรี่ยวหัวแรงสำคัญในกระบวนการเตรียมการ ถึงแม้จะใช้เวลาและงบประมาณไปไม่น้อย แต่ผลลัพธ์ที่ได้ถือว่าคุ้มค่าคุ้มกับทรัพยากรที่ได้ลงทุนไป

          ผลลัพธ์เชิงประจักษ์ที่ได้จากการเป็น Guest of Honour คือ มีสำนักพิมพ์ต่างชาติให้ความสนใจหนังสือของฟินแลนด์อย่างกว้างขวาง จำนวนหนังสือที่ได้รับการแปลเป็นภาษาต่างประเทศและรายได้จากการส่งออกหนังสือเพิ่มขึ้นเป็นเท่าตัว เมื่อเทียบกับสถิติปี 2011 ผลลัพธ์ที่ได้อีกประการคือ การเตรียมการเข้าร่วมงาน Frankfurt Book Fair ทำให้บุคลากรในแวดวงหนังสือของฟินแลนด์มีโอกาสผนึกกำลังร่วมมือกันผลักดันให้บรรลุเป้าหมาย เกิดเป็นระบบนิเวศการตีพิมพ์และส่งออกหนังสือที่เข้มแข็งจนตลาดขายลิขสิทธิ์เติบโตขึ้นอย่างเห็นได้ชัด

It’s Finland Again! ตอกย้ำความสำเร็จของการเป็น Guest of Honour

          FILI ให้ความสำคัญกับการเก็บและวิเคราะห์ข้อมูลเป็นอย่างมาก เมื่อหลักฐานเชิงตัวเลขแสดงให้เห็นว่าการเป็น Guest of Honour ในปี 2014 นำมาซึ่งการเปลี่ยนแปลงที่สำคัญ FILI จึงให้ความสำคัญกับกิจกรรมส่งเสริมการตลาดกับประเทศที่ใช้ภาษาเยอรมัน หลังจากงาน Frankfurt Book Fair จำนวนหนังสือฟินแลนด์ที่ถูกแปลเป็นภาษาต่างประเทศในปีนั้นมีจำนวน 320 รายการ ในปี 2017 เพิ่มขึ้นเป็น 418 รายการ และในปี 2022 มีจำนวนลิขสิทธิ์ที่ขายได้ถึง 580 รายการ

          โครงการที่ FILI จัดขึ้นภายหลัง จึงเป็นการสานต่อความสำเร็จในการบุกตลาดเยอรมัน กิจกรรมของ FILI ในปี 2019 จัดขึ้นเพื่อเป็นการเฉลิมฉลองการครบรอบ 5 ปี ที่ฟินแลนด์ได้เป็น Guest of Honour ในงาน Frankfurt Book Fair กิจกรรมของ FILI ที่จัดขึ้นในปีนั้นมีทั้งกิจกรรมสัมมนาและเสวนาเกี่ยวกับการขยายผลที่ได้จากการเป็น Guest of Honour ให้ชัดเจนยิ่งขึ้น

          “เป้าหมายของเราคือการพูดคุยแลกเปลี่ยนทัศนะ ไม่ใช่แค่โปรโมทหนังสือ” ผู้อำนวยการ FILI กล่าวไว้ในการสัมภาษณ์ครั้งหนึ่ง กิจกรรมที่เกิดขึ้นในปีนั้นมีทั้งงานเสวนาเกี่ยวกับหนังสือเด็กร่วมกับ NORLA หน่วยงานส่งเสริมการแปลของประเทศนอร์เวย์ที่ Leipzig Book Fair มีกิจกรรมที่เกี่ยวกับการแปลที่งาน Helsinki Lit และมีการจัดเสวนาพิเศษที่งาน Frankfurt Book Fair อีกครั้ง ในหัวข้อ ‘การเปลี่ยนแปลงที่เกิดขึ้นกับเราจากการได้เป็น Guest of Honour’ โดยผู้ดำเนินรายการเป็นนักเขียนและพิธีกรชาวเยอรมันที่อาศัยอยู่ในฟินแลนด์ และปิดท้ายด้วยงานที่จัดร่วมกับนอร์เวย์ในหัวข้อ ‘ประเทศที่เคยเป็น Guest of Honour ในงาน Frankfurt Book Fair จะสามารถร่วมมือกันได้อย่างไร’

          ปี 2024 ถือเป็นปีแห่งการเฉลิมฉลองเนื่องในวาระครบรอบ 10 ปี ที่ฟินแลนด์ได้เป็น Guest of Honour ของ Frankfurt Book Fair โอกาสนี้ FILI ร่วมกับพันธมิตร ทั้ง The Finnland-Institut สถานทูตฟินแลนด์ในเยอรมนี และ Visit Finland ถือโอกาสเปิดตัวโครงการ It’s Finland Again! เพื่อพิชิตเป้าหมาย เพิ่มจำนวนหนังสือที่ได้รับการแปลออกเป็นภาษาเยอรมันให้มากขึ้น โดยมีการสนับสนุนหลากหลายรูปแบบ

          สำนักพิมพ์จากประเทศในยุโรปที่ใช้ภาษาเยอรมัน สามารถลงทะเบียนเพื่อขอรับทุนสนับสนุนการแปลหนังสือฟินแลนด์ได้ หากเงื่อนไขของผู้สมัครเป็นไปตามที่ระบุไว้ ก็จะมีสิทธิ์รับการสนับสนุนการแปลสูงสุดถึง 8,000 ยูโร ส่วนสำนักพิมพ์ งานเทศกาลหนังสือ และร้านหนังสือในประเทศที่ใช้ภาษาเยอรมัน สามารถเชิญนักเขียนฟินแลนด์เข้าร่วมงานได้ โดย FILI จะสนับสนุนค่าเดินทางและที่พักของนักเขียน ผลลัพธ์ที่ได้คือ ในปี 2024 มีหนังสือฟินแลนด์ได้รับการแปลเป็นภาษาเยอรมันถึง 30 เล่ม มีงานอีเวนต์ต่างๆ ในประเทศที่ใช้ภาษาเยอรมัน (เยอรมนี ออสเตรีย สวิตเซอร์แลนด์ ฯลฯ) หลายงาน และมีช่วงเสวนาในงาน Frankfurt Book Fair หลายช่วง

---

ที่มา

เว็บไซต์ FILI (online)

บทความ “FILI’s ‘Happy’ Fifth Anniversary of Finland’s Guest of Honor” จาก publishingperspectives.com (online)

Cover Photo: Annie Spratt on Unsplash