บอร์ดเกมคาเฟ่ (Board Game Café) หรือร้านบอร์ดเกม เป็นอีกหนึ่งสถานที่ Hangout ที่น่าสนใจ ซึ่งช่วยให้ครอบครัว เพื่อนฝูง คู่รัก เจ้านายลูกน้อง คนเพิ่งรู้จักกัน หรือคนแปลกหน้า เข้ามาพบปะวิวาทะกันบนกระดาน ซึ่งเป็นพื้นที่ตรงกลาง ไม่ใช่บ้านหรือพื้นที่ส่วนตัวของใคร ด้วยกฎกติกาเดียวเท่านั้นที่มีอำนาจสูงสุด และอยู่เหนือสถานะทางสังคม วัยวุฒิ คุณวุฒิใดๆ
บทสนทนาที่เกิดขึ้นภายใต้บทบาทสมมติตามภารกิจ โดยยังคงไว้ซึ่งตัวตน คือเสน่ห์ของสภาพแวดล้อมในร้านบอร์ดเกมที่ส่งเสริมการมีปฏิสัมพันธ์ระหว่างกันได้อย่างน่าสนใจ
การหวนคืนของบอร์ดเกม
เกมกระดานหรือบอร์ดเกมในปัจจุบัน มีพัฒนาการอยู่ตลอดเวลา จากเกมกระดานพื้นฐานอย่างหมากรุก หรือเกมเศรษฐี มาสู่เกมที่มีระบบและกลไกมากขึ้น ต้องใช้ทั้งกลยุทธ์และการวางแผนไปพร้อมกัน เช่น ในเกม Castle Panic ที่ผู้เล่นจะรวมตัวกันเพื่อปกป้องปราสาทของพวกเขาจากฝูงสัตว์ประหลาดที่รุกราน หรือได้ทดลองรับบทเป็นชาวนาที่ต้องวางแผนเพื่อพัฒนาฟาร์มของตนให้อุดมสมบูรณ์ ในเกม Agricola เป็นนักสร้างทางรถไฟเพื่อเชื่อมต่อเมือง ในเกม Ticket to Ride หรือในเกม Carcassonne ที่ผู้เล่นจะรับบทเป็นนักพัฒนาเมืองของฝรั่งเศสในยุคกลาง รวมถึงมีการพัฒนาบอร์ดเกมให้กลายเป็นเครื่องมือ เพื่อส่งเสริมหรือแก้ไขปัญหา ทั้งในประเด็นปัญหาสังคม การศึกษา และการเรียนรู้ในหลายแง่มุม
จุดเด่นสำคัญของบอร์ดเกมที่หลายคนชื่นชอบ เป็นเรื่องของความรู้สึกถึงตัวตนที่จับต้องได้ระหว่างมนุษย์ด้วยกัน ไม่ว่าจะเป็นการได้พบปะ พูดคุย มีประสบการณ์ความร่วมมือหรือขัดขวางกันแบบเผชิญหน้า ซึ่งเกมออนไลน์ให้ไม่ได้ บอร์ดเกมยังช่วยปลุกความรู้สึกของวันวานแห่งความสนุกสนาน เพราะบางครั้งโลกในชีวิตจริงที่ทุกคนต้องเผชิญ ก็อาจซับซ้อน เหน็ดเหนื่อย หรือน่ากลัว การเล่นเกมแสนสนุก ช่วยให้ผู้คนได้เชื่อมโยงกับความเป็นเด็กภายในจิตใจ สำรวจอาณาจักรแห่งจินตนาการ และพักออกจากชีวิตประจำวันที่ยุ่งเหยิงชั่วคราว
นอกจากนี้ เทคโนโลยีการพิมพ์ 2 มิติและ 3 มิติ ยังทำให้บอร์ดเกมมีรูปลักษณ์สวยงามน่าเล่น การเล่นบอร์ดเกมจึงกลายเป็นอีกหนึ่งงานอดิเรกแห่งยุค ปัจจุบันมีการเปิดตัวบอร์ดเกมใหม่ๆ กว่า 5,000 เกมต่อปี และมีบอร์ดเกมออกมาทั้งหมดแล้วมากกว่า 100,000 เกม มูลค่าตลาดทั่วโลกของไพ่และเกมกระดานอยู่ที่ประมาณ 12.02 พันล้านดอลลาร์สหรัฐในปี 2018 และคาดว่าจะมีมูลค่าถึง 21.56 พันล้านดอลลาร์สหรัฐ ภายในปี 2025 ทั้งนี้ ข้อมูลปี 2022 ระบุว่า ยอดขายจิ๊กซอว์และบอร์ดเกมในสหราชอาณาจักร พุ่งสูงขึ้นถึง 240% ในช่วงต้นของการล็อกดาวน์จากสถานการณ์ระบาดของโควิด 19
ชุมชนความสัมพันธ์รูปแบบใหม่
บอร์ดเกมคาเฟ่ คือ สถานที่ที่ทุกคนสามารถมาพบปะกัน และทดลองเล่นบอร์ดเกมต่างๆ โดยทางร้านจะคิดค่าบริการเป็นรายครั้ง รายชั่วโมง ตามแต่ตกลง รวมถึงมีอาหารและเครื่องดื่มไว้จำหน่ายและให้บริการ ปัจจุบันมีร้านบอร์ดเกมกระจายอยู่ตามเมืองต่างๆ ในสหรัฐอเมริกา เช่น เดนเวอร์ ลอสแองเจลิส นิวยอร์ก ฯลฯ และในอีกหลายประเทศ เช่น สหราชอาณาจักร อินโดนีเซีย จีน รวมถึงไทย ก็มีร้านบอร์ดเกมตั้งอยู่ตามเมืองใหญ่ๆ หลายแห่ง
นอกจากการได้พบปะคนคอเดียวกัน และมีเกมให้ทดลองเล่นมากมายก่อนที่จะตัดสินใจซื้อ ร้านบอร์ดเกมหลายแห่งยังพยายามนำเสนอประสบการณ์หรือหาจุดขาย ไม่ว่าจะเป็นร้านบอร์ดเกมที่มีบริการคราฟต์เบียร์ ร้านบอร์ดเกมที่เสิร์ฟพิซซ่าพร้อมกับชานกว้างขนาดใหญ่สำหรับจัดปาร์ตี้ หรือร้านที่เสิร์ฟเมนูออร์แกนิกเพื่อสุขภาพ เป็นต้น
ร้านบอร์ดเกมมักพัฒนามาจากร้านอาหาร ร้านกาแฟ หรือมีจุดเริ่มต้นจากความชื่นชอบเฉพาะบุคคล ตัวอย่างเช่น ในเมืองเบอร์แบงก์ รัฐแคลิฟอร์เนีย ดอนนา ริชชี่ (Donna Ricci) ซึ่งก่อนหน้านี้ทำธุรกิจร้านขายเครื่องแต่งกายสไตล์พังก์ร็อก ตัดสินใจเปลี่ยนมาเปิดร้าน Geeky Tea & Games ที่มีบริการชาเบลนด์สูตรพิเศษร่วมกับบอร์ดเกม เพราะเธอเห็นว่าบอร์ดเกมที่เธอเล่นกับเพื่อนๆ มีจำนวนมากขึ้นเรื่อยๆ บวกกับความคิดว่า “ผู้คนกำลังมองหาสถานที่สำหรับพบปะสังสรรค์”
ร้านของเธอได้รับการขนานนามจากคนในท้องถิ่นว่า ‘Nerd Cheers’ เป็นสถานที่ที่ทุกคนมาเล่นเกมร่วมกัน เป็นศูนย์กลางชุมชนที่เป็นมิตร ซึ่งผู้คนสามารถหาเพื่อนใหม่ เล่นเกม และซื้อของ
“ฉันคิดว่าพวกเขากำลังค้นหาความสัมพันธ์แบบตัวต่อตัวที่ใกล้ชิดยิ่งขึ้น ที่ซึ่งพวกเขาสามารถสร้างชุมชนและมิตรภาพได้” ริชชี่กล่าว
เช่นเดียวกับ จอน ฟรีแมน (Jon Freeman) อดีตนักประสาทวิทยาที่เปิดร้านบอร์ดเกม The Brooklyn Strategist ในเมืองบรุกลิน รัฐนิวยอร์ก มองว่าทุกวันนี้ผู้คนใช้เวลาส่วนใหญ่อยู่กับหน้าจอ ดังนั้นจึงควรมีโอกาสสร้างปฏิสัมพันธ์กับมนุษย์ด้วยกันให้มากขึ้น
“คนส่วนใหญ่ที่ใช้เวลาทั้งวันนั่งอยู่หน้าคอมพิวเตอร์ ต่างสูญเสียทักษะการสร้างความสัมพันธ์ พวกเขาล้วนต้องการใช้เวลาและแบ่งปันกับคนที่สนใจในสิ่งเดียวกัน ซึ่งสถานที่อย่างเช่นร้านบอร์ดเกมช่วยเปิดให้เข้าถึงความสัมพันธ์แบบนั้นกับคนอื่นได้”
ร้านบอร์ดเกมจึงกลายเป็นตัวกลางในการนำพาผู้คนเข้ามาสื่อสารแบบเห็นหน้า โดยมีบอร์ดเกมเป็นตัวเชื่อมในการเปิดบทสนทนาสำหรับเพื่อนใหม่ เราจึงมักเห็นการนำบอร์ดเกมมาให้บริการในร้านกาแฟ หรือห้องสมุด เพื่อสร้างความสัมพันธ์ใหม่ๆ และดึงผู้คนให้ออกห่างจากโลกออนไลน์ในบางช่วงเวลา
สร้างสัมพันธภาพกลางกระดาน
เรย์ โอลด์เดนเบิร์ก (Ray Oldenburg) นักสังคมวิทยาชาวอเมริกัน ให้แนวคิดเกี่ยวกับพื้นที่ที่ 3 (Third Place) ไว้ว่า ผู้คนและสังคมต้องการสถานที่ในการรวมตัวกัน นอกจากบ้านและที่ทำงาน เช่น โบสถ์ ห้องสมุด ร้านกาแฟ ร้านอาหาร บาร์ หรือพื้นที่ส่วนกลาง อาจจะมีกิจกรรมแบบเจาะจงหรือไม่เจาะจงก็ได้ ขึ้นอยู่กับผู้ใช้งานต้องการปรับเปลี่ยนพื้นที่ไปทิศทางใด ร้านบอร์ดเกมก็เป็นหนึ่งในนั้น
ถึงแม้ว่าเราอาจสามารถเล่นบอร์ดเกมได้จากที่บ้าน หรือพกพาไปเล่นที่ไหนก็ได้ แต่ความพิเศษของร้านบอร์ดเกม คือ การมีเกมมาสเตอร์ หรือผู้ช่วยที่จะแนะนำให้ผู้เล่นเข้าใจวิธีการเล่นและกฎกติกา เพราะหลายครั้งช่วงเวลาที่ยากลำบากที่สุดอาจไม่ใช่การเล่มเกมให้ชนะ แต่เป็นการทำความเข้าใจกับกฎและวิธีการเล่มเกมมากกว่า
นอกจากนั้น บรรยากาศและรายละเอียดเล็กๆ น้อยๆ ภายในร้าน เช่น โต๊ะขนาดใหญ่ เสียงเพลงที่ไม่ดังจนเกินไป ก็มีส่วนสำคัญที่ทำให้ร้านบอร์ดเกมมีลักษณะของความเป็นพื้นที่ที่ 3 หลายร้านจัดตารางกิจกรรมเป็นประจำเพื่อดึงดูดผู้คน เปิดโอกาสให้เกิดการพบปะคนหน้าใหม่ เกิดเป็นความสัมพันธ์ภายใต้บทสนทนาดีๆ หรือแม้แต่การแข่งขันที่เป็นมิตรบนโลกสมมติ ซึ่งอาจพัฒนาไปสู่ความสัมพันธ์ในชีวิตจริง
การเล่นบอร์ดเกมช่วยส่งเสริมทักษะการใช้ชีวิตในหลายด้าน ขณะเดียวกันก็ได้เรียนรู้เรื่องราวใหม่ๆ บนกระดาน เช่น เกม Wingspan การ์ดรูปนกพร้อมชื่อสายพันธุ์ ทำให้เหมือนผู้เล่นได้เปิดสารานุกรมไปพร้อมกัน หรือได้เรียนรู้การวางแผนเพื่อบริหารการเงินและธุรกิจ ในเกม Acquire
Photo : MeoplesMagazine
บอร์ดเกม เป็นกิจกรรมที่คนต่างวัยสามารถทำด้วยกัน มีสิทธิเท่าเทียมภายใต้กติกาเกม ทุกคนมีโอกาสชนะหรือแพ้เท่ากัน โดยที่ไม่เกี่ยวกับอายุ หน้าที่การงาน หรือตำแหน่งทางสังคม ด้วยเหตุนี้เองพื้นที่ภายในร้านบอร์ดเกม จึงเป็นพื้นที่พิเศษที่คนทุกช่วงวัย ทุกอาชีพ สามารถใช้เวลาล้อมวงเล่นเกมด้วยกัน ใช้ความคิด ละทิ้งตัวตนที่ยึดถืออยู่ และเรียนรู้การอยู่ในสังคมร่วมกันภายใต้ความสนุกสนาน ซึ่งหาไม่ได้จากการสนทนาในบริบทแวดล้อมอื่น
“ฉันโตมากับการเล่นเกมกระดานกับครอบครัว เรามีบทสนทนาที่ดีที่สุดเกี่ยวกับชีวิตและการเรียนรู้รอบตัว และช่วงเวลาที่เราผลัดกันเล่น เราได้รู้จักเรื่องของกฎเกณฑ์และความยุติธรรม” Mary Flanagan นักเขียน นักการศึกษา และนักออกแบบ ผู้บุกเบิกด้านการวิจัยเกมและผู้ก่อตั้งห้องปฏิบัติการวิจัยเกม Tiltfactor กล่าว และเสริมว่า “บอร์ดเกมช่วยจัดโครงสร้างปฏิสัมพันธ์ทางสังคมด้วยวิธีที่ปลอดภัยและเป็นประโยชน์ ช่วยให้เราเข้าใจกันและสื่อสารกันได้ดี”
ดังนั้น ในร้านบอร์ดเกมเราจึงเห็นพ่อและลูกชายวัยเยาว์ใช้เวลาหลายชั่วโมงร่วมกัน ได้เห็นคู่รักที่มองหาเกมสำหรับเล่น 2 คน ได้พบกลุ่มเพื่อนวัยเรียนที่มาใช้เวลาหลังเลิกเรียนหรือวันหยุดเพื่อนัดกันเล่นเกม หรือกลุ่มพนักงานออฟฟิศพร้อมกับหัวหน้าที่นัดพบปะกันเพื่อผ่อนคลายหลังเลิกงาน
หนึ่งในลูกค้าร้านบอร์ดเกมแห่งหนึ่ง ในเมืองเบิร์กลีย์ รัฐแคลิฟอร์เนีย เล่าว่าครอบครัวของเธอที่ประกอบด้วย ตัวเธอ สามี และลูกชายวัยประถมเป็นขาประจำของร้าน “มันหายากมาก ที่จะมีสถานที่ที่คนมากมายหลายรุ่นมารวมตัวอยู่ด้วยกันอย่างสนุกสนาน”
พับกระดาน เปลี่ยนผ่านช่วงโควิด
ร้าน ลานละเล่น เป็นร้านบอร์ดเกมแห่งแรกของไทย เปิดตัวเมื่อปี 2009 (พ.ศ. 2552) พัฒนามาจากสถาบันสอนพิเศษสำหรับเด็กประถม จากความตั้งใจของเจ้าของธุรกิจที่อยากจะหากิจกรรมหรือเครื่องมือช่วยพัฒนาทักษะให้กับเด็กๆ นำมาสู่การทดลองนำบอร์ดเกม ซึ่งเป็นที่นิยมในต่างประเทศอยู่ก่อนแล้ว เข้ามาเป็นส่วนหนึ่งในการเรียนการสอน ผู้ปกครองที่มารอรับบุตรหลานก็เริ่มเข้ามามีส่วนร่วมกับการเล่นบอร์ดเกมมากขึ้นด้วย กลายเป็นกิจกรรมร่วมกันของครอบครัว จนพัฒนามาเป็นร้านบอร์ดเกมหรือบอร์ดเกมคาเฟ่ในที่สุด จากนั้นจึงเริ่มมีการนำเข้าเกมจากต่างประเทศ และมีร้านบอร์ดเกมเกิดขึ้นอย่างต่อเนื่อง โดยเฉพาะตามแหล่งสถานศึกษา ออฟฟิศ หรือพื้นที่พักอาศัย กระทั่งเป็นหนึ่งในสถานที่ Hangout ของหลายคน
อย่างไรก็ตาม ขณะที่ร้านบอร์ดเกมเริ่มแพร่หลายและได้รับความนิยมตามเมืองใหญ่ของไทย แต่การแพร่ระบาดของโควิด 19 ทำให้สถานการณ์เปลี่ยนแปลงไป ผลกระทบที่เกิดขึ้นไม่ต่างจากร้านบอร์ดเกมทั่วโลกแม้ว่าช่วงแรกของการระบาดและมาตรการล็อกดาวน์ จะทำให้ยอดขายปลีกของเกมกระดานเพิ่มขึ้น แต่ก็เริ่มลดลงอย่างช้าๆ ในเดือนต่อๆ มา ดังเช่นในช่วงครึ่งแรกของปี 2020 มูลค่าตลาดเกมกระดานในสหรัฐอเมริกาติดลบ 15% และจำนวนร้านบอร์ดเกมในสหรัฐอเมริกาลดลงถึง 35%
สำหรับในไทย ผลกระทบจากไวรัสโควิดส่งผลให้ร้านบอร์ดเกมหลายแห่งต้องปิดชั่วคราว และบางร้านถึงกับปิดถาวร ผู้บริหารร้านบอร์ดเกม Red Fox Board Games Bar ให้ข้อมูลว่า ก่อนหน้าการแพร่ระบาดของโควิด 19 ทิศทางของร้านบอร์ดเกมและความนิยมเล่นบอร์ดเกมในไทยยังเป็นไปด้วยดี มีผู้เล่นและนักออกแบบเกมหน้าใหม่ๆ เข้ามาช่วยสร้างสังคมบอร์ดเกมให้เข้มแข็งจำนวนมาก ลูกค้าของร้านบอร์ดเกมค่อนข้างหลากหลาย ขึ้นอยู่กับทำเลที่ตั้ง มีทั้งผู้เล่นหน้าใหม่และเก่า
“คนเล่นเกมที่เจอมากที่สุด ส่วนใหญ่จะเป็นกลุ่มวัยรุ่นและวัยทำงาน รวมถึงเด็กๆ ที่พ่อแม่พามาเป็นครอบครัว บางทีก็เป็นคุณลุงเดินเข้ามาหาเพื่อนเล่มเกมในร้าน มาทำความรู้จักกันใหม่เลยก็มี เรียกได้ว่ามีคนเกือบทุกวัย แต่หลักๆ คือกลุ่มคนทำงาน เพราะร้านตั้งอยู่บริเวณที่มีสำนักงานเยอะ”
มาตรการปิดร้านและห้ามนั่งในร้านเพื่อสกัดการแพร่ระบาดของโควิดในช่วงแรก ทำให้รูปแบบของร้านที่เน้นปฏิสัมพันธ์ของผู้คนต้องเปลี่ยนไป ร้านบอร์ดเกมหลายแห่งปรับขนาดให้เล็กลง แต่ยังเน้นตั้งอยู่ในทำเลที่เดินทางสะดวก และเปลี่ยนให้เป็น ‘สถานี’ ทดลองเล่นเกมแล้วค่อย ‘ซื้อ’ ถ้าหากถูกใจ มากกว่าจะเป็นสถานที่เพื่อใช้เวลา ‘ดื่มด่ำ’ กับบรรยากาศการเล่นที่ต้องใช้เวลาภายในร้าน นอกจากนั้นยังหันไปใช้ช่องทางออนไลน์ในการโฆษณาประชาสัมพันธ์และการจำหน่ายบอร์ดเกม เพื่อชดเชยรายได้ที่หายไปจากการปิดร้าน
…บนสถานีรถไฟฟ้าอารีย์ ร้าน Board Game Station มีการปรับเปลี่ยนรูปแบบไปจากเดิม แต่ยังพยายามคงเสน่ห์ของร้านในการเป็นพื้นที่พบปะ สนทนา และความสนุกสนานร่วมกัน เพียงแต่เข้มงวดเรื่องการรักษาระยะห่างกับการลดระยะเวลาในการเล่นเกมร่วมกัน
ชาวบอร์ดเกมทุกคนได้แต่คาดหวังว่าสถานการณ์ทั้งหลายจะคลี่คลาย แล้วร้านบอร์ดเกมแบบเดิมจะกลับมาคึกคัก และมีบทบาทเชื่อมความสัมพันธ์กับคนทุกชนชั้นทุกช่วงวัย…อีกครั้ง
ที่มา
Jelena Milosevic. 22 Board Game Industry Statistics to Amuse You in 2022. [Online]
Sarah Butler. Sales of board games and jigsaws soar during coronavirus lockdown. [Online]
Brooklyn Daily Eagle. Board games can help kids’s social skills, say experts. [Online]
Hana Schank. How Board Games Conquered Cafes. [Online]
Victory Point Café. [Online]
Board Game Station. [Online]
ลานละเล่น. [Online]
สัมภาษณ์ เตย – ศิระ อานามวงษ์ และ ต้อง – ณัฏฐ์ณิชาภัค วุฒธา หุ้นส่วนร้าน Red Fox Board Games Bar
